Zaburzenia emocjonalne dzieci w wieku przedszkolnym stają się coraz powszechniejszym zjawiskiem. Wzrasta liczba dzieci niepokojących nas różnymi nieprawidłowymi formami zachowań, u których podłoża leżą zakłócenia rozwoju emocjonalnego. Jedną z takich nieprawidłowych form zachowania jest nadpobudliwość.

Zachowanie dzieci nadpobudliwych emocjonalnie nastręcza wiele trudności zarówno nauczycielom w przedszkolu, jak i rodzicom w domu. Dzieci te łatwo wybuchają złością, krzykiem czy płaczem w sytuacjach, które u innych nie wywołują tak gwałtownych reakcji, na przykład: zakaz ze strony dorosłych, przerwanie wykonywanej czynności, trudności przy wykonywaniu rysunku czy układaniu z klocków. Jeżeli coś się „nie udaje”, dziecko nadpobudliwe często przerywa wykonywaną czynność, złości się, niekiedy niszczy wytwory swojej pracy. Nie potrafi spokojnie i cierpliwie pokonywać trudności, jakie powstają. Reakcje emocjonalne tych dzieci są gwałtowne, nieproporcjonalnie silne do działającego bodźca. Według H. Nartowskiej przyczyną jest przewaga procesów pobudzania nad hamowaniem wynikająca z określonego typu układu nerwowego. Dzieci nadpobudliwe charakteryzują się na ogół słabym, nadpobudliwym, labilnym układem nerwowym; szybko się męczą wykonywaną pracą, pobudzenie aczkolwiek silne trwa krótko ustępując miejsca trwającemu także krótko hamowaniu ochronnemu. W efekcie są to dzieci łatwo nużące się, męczliwe, niewytrwałe w działaniu.

W rozwoju dzieci nadpobudliwych istotne znaczenie ma system wychowawczy; szczególnie niekorzystne jest wychowanie niekonsekwentne i tego należy przestrzegać zarówno w środowisku rodzinnym dziecka, jak i w placówce przedszkolnej, do której dziecko uczęszcza.  Nadmierna pobłażliwość, pozostawienie dziecku całkowitej swobody przeplatające się z rygoryzmem, ostrymi karami ze strony dorosłych za błahe nawet przewinienie dziecka może wywołać u niego nieoczekiwane reakcje, gwałtowne, niezgodne z przyjętymi normami społecznymi. Konsekwencje tych różniących się postaw rodziców są bardzo poważne:

- z jednej strony dziecko uczy się „lawirować” pomiędzy pobłażliwym rodzicem, a surowym, uczy się kłamać, unikać wykonywania słusznych nakazów.

- z drugiej strony dziecko żyje w stanie napięcia emocjonalnego i lęku, co dodatkowo prowadzi do powstania zaburzeń nerwicowych.

 

Podobnie będzie w przedszkolu – krytyka nauczycieli spowoduje silne reakcje emocjonalne dziecka – złość, niegrzeczne odpowiedzi, niszczenie swoich wytworów. Opinie o dziecku nadpobudliwym ze strony nauczycieli nie są optymistyczne, często są skargi, że są to dzieci bardzo uciążliwe, trudne do prowadzenia, wymagające ogromnej dozy opanowania. Dodatkowo nadaktywność takiego dziecka stwarza w grupie przedszkolnej atmosferę niepokoju, wywołuje zniecierpliwienie dorosłych i niewłaściwe próby ograniczania aktywności poprzez ostro wyrażone zakazy i nagany. Tego typu relacje dziecka nadpobudliwego z dorosłymi są niewłaściwe i powodują - zniecierpliwienie, krzyk i groźba kary ze strony dorosłych, a w odpowiedzi - upór i niegrzeczność ze strony dziecka.

 

W kontaktach z rówieśnikami relacje te także są najczęściej nieprawidłowe – częste nieporozumienia, kłótnie, a także poważniejsze konflikty. Dodatkowo swoim zachowaniem, któremu towarzyszy wzmożona aktywność ruchowa, jak: szaleńcze biegi i wyczyny wzbudzające obawy otoczenia, narażają niejednokrotnie siebie i innych na niebezpieczeństwo. I pomimo, że wiek przedszkolny charakteryzuje się dużą pobudliwością, ekspresją uczuć i ich labilnością, to jednak zachowanie dzieci nadpobudliwych wyraźnie odbiega od przeciętnego wzorca zachowań właściwych dla tego wieku.

            Jak pomóc takiemu dziecku? Otóż podstawową sprawą jest zrozumienie, iż zbyt gwałtowne, nieopanowane reakcje dziecka nadpobudliwego nie wynikają z jego złej woli czy złośliwości, ale są efektem określonych właściwości typologicznych układu nerwowego. Na tzw. „niegrzeczne” zachowanie dziecka dorośli nie powinni odpowiadać ostro, niecierpliwie, to bowiem wzmaga, a nie osłabia siłę reakcji dziecka. Lepiej jest odroczyć sprawę sporną, poczekać, aż napięcie opadnie i wówczas do niej powrócić. Reakcje dorosłych powinny cechować się więc spokojem i cierpliwością. Schemat dnia powinien być zaplanowany i zorganizowany tak, aby nie dostarczał dziecku zbyt dużo chaotycznych bodźców. Powinno się przestrzegać stale tych samych godzin zabaw, posiłków, odpoczynku – z tego względu pobyt dziecka w przedszkolu stwarza dla niego korzystne warunki. Przy organizowaniu zabaw nie należy ich przedłużać ze względu na brak możliwości dłuższego skupiania się dziecka na jednej czynności. Dobrze jest zatem przeplatać zabawy ruchowe – spokojnymi (rysowanie, lepienie, budowanie z klocków, gry stolikowe). Jeśli podczas tych zabaw pojawi się jakaś trudność, dorosły powinien pomóc dziecku ją przezwyciężyć. Wskazane jest systematyczne stosowanie ćwiczeń z zakresu Kinezjologii Edukacyjnej przy zastosowaniu muzyki relaksacyjnej umożliwiających wyciszenie się dziecka. Wyraźnie niekorzystne dla dziecka nadpobudliwego jest przebywanie w zbyt dużej grupie dzieci, ponieważ nadmiar wrażeń szybko wywołuje zmęczenie dziecka, a co za tym idzie, wzrost niepokoju i pobudliwości. Warto więc zadbać, by dziecko nie przebywało za długo w grupie rówieśniczej, zorganizować jego wcześniejszy powrót do domu, gdzie można zapewnić lepsze warunki odpoczynku.

Tak więc, dobrze zorganizowany dzień, a przede wszystkim spokój i cierpliwość opiekunów, tonowanie konfliktów, konsekwencja w postępowaniu z dzieckiem stanowią nieodzowne warunki pozwalające z jednej strony na wyrównanie istniejącej nadpobudliwości, a z drugiej na niedopuszczenie do dalszego rozwoju zaburzeń.

 

 

Bibliografia

 

H. Nartowska, Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo, PZWL, Warszawa 1972.

 

H. Nartowska, Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Nasza Księgarnia, Warszawa 1972.

 

A.Kozłowska, Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1984.